йылме

йылме

I

Г.: йӹлмӹ

1. анат. язык; мышечный орган в полости рта, являющийся органом вкуса, речи

Йылме дене нулаш лизать языком;

йылме мучаш кончик языка;

йылмым ончыкташ показать язык.

Шке пӱй шке йылмым ок пурл. [/i]Калыкмут.[/i] Свои зубы не укусят свой язык.

Йылмылан да пӱйлан пыде-подо чучеш. [/i]М. Шкетан.[/i] Чувствую что-то твёрдое на языке и в зубах.

2. перен. язык, язычок; в колоколе: металлический стержень, производящий звон ударами о стенки

Оҥгыр йылме язык колокола.

(Венцов) вечевой оҥгыр воктеке ошкыл лекте. Пытартышлан оҥгыр йылмым кум гана шупшыл-шупшыл колта. [/i]В. Юксерн.[/i] Венцов вышел к вечевому колоколу. Под конец дёрнул три раза за язык колокола.

3. перен. язык, язычок; о чём-л., имеющем удлинённую, вытянутую форму

Шагат йылме маятник часов;

виса йылме стрелка весов;

тул йылме язык пламени.

Пӧрт-влак шолдыртатен йӱлат, йошкар тул йылме кавашке кынелеш. [/i]Н. Лекайн.[/i] С треском горят дома, огненные языки пламени поднимаются в небо.

Ӱжара тул йылмыж дене кава помышым нула. [/i]О. Ипай.[/i] Заря своим огненным языком лижет небосвод.

Идиоматические выражения:

– йылме возаш

– йылме йомын

– йылме когар

– йылмым кучаш

– йылме лудымо, йылмыште лу уке

– йылме лывырга

– йылме мучаш дене ойлаш

– йылме мучашыште

– йылмет нелат, йылметым нелат

– йылмым нелаш

– йылмым пидаш

– йылме пазар

– йылме почылтеш

– йылмым пурлаш

– йылмым пӱчкаш

– йылме рончылтеш

– йылмым тӱгаташ

– йылмым шалаш колташ

– йылме рудалтеш

– йылмым рудаш

– йылмым рӱдаш

– йылмылан тале

– йылме ок савырне

– кузе йылме савырна

– йылмым суралаш

– йылме ок тарване

– йылмылан керташ

– йылметлан кукшо кошарге

– йылмеш толаш

– йылме тӱкнылеш, йылме тӱкна

– йылмылан пыташ

– йылмылан кӱсеныш ок пуро

– йӹлмӹ пӱкшемӓлтеш

– йӹлмӹ сӓрнӓ

– йӹлмӹ ӓнгӹрӹм пӱӓ, йӹлмӹ рекӓм пӱа

– йӹлмеш сыван лӓктӓш

– йӹлмӹ тӧр гӹц тӧрӹш кеӓ

– йылме чыгылтеш

– йӹлмӹ шӱтлӓлтӓш

– йӹлмӹм ӹрзӓш

– попалтымашеш йӹлмӹ кӹрӹн ак вац

– ташмарлымы йӹлмӹ

– шӹре йӹлмӹ

– йылмым шумаш

II

Г.: йӹлмӹ

1. лингв. язык; система словесного выражения мыслей, обладающая определённым звуковым и грамматическим строем и служащая средством общения в человеческом обществе

Марий йылме марийский язык;

руш йылме русский язык;

йот йылмым палаш знать иностранный язык.

Кождемыр шарна, кузе аваже тушан, иктаж ныл-вич ияш икшывылан, шке шочмо йылмыж дене ойган ныжылге мурым мурен. [/i]К. Васин.[/i] Кождемыр помнит, как мать пела ему, четырёх-пятилетнему ребёнку, на своём родном языке грустные задушевные песни.

Анна Фёдоровна марий йылмым эркын тунеме, а ме рушла эше огына мошто ыле гынат, ваш-ваш пеш умыленна. [/i]Д. Орай.[/i] Анна Фёдоровна постепенно научилась марийскому языку, а мы, хотя и не знали русского языка, хорошо понимали друг друга.

2. язык; совокупность средств выражения в словесном творчестве, основанных на общенародной звуковой, словарной и грамматической системе, стиль

Газет йылме газетный язык;

кутырымо йылме разговорный язык;

писательын йылмыжым шымлаш исследовать язык писателя.

Но сатирический произведенийын йылмыже пӱсӧ лийман. [/i]«Ончыко»[/i] Но язык сатирических произведений должен быть острым.

Мый книга йылме дене веле моштем. Коклан радиоприёмник дене Йошкар-Олам колыштам. [/i]Ю. Артамонов.[/i] Я умею только на книжном языке. Изредка слушаю передачи из Йошкар-Олы по радиоприёмнику.

3. язык; речь; способность говорить

Йылмыж дене вӱд ӱмбач куржеш на словах по воде бежит;

йылме йоммаш потеря речи.

Орване Кугубай йылмылан пӱсӧ, муренат кертеш, туштымат тӱжем дене шинча, йомакымат колта, воштылта, шортара, шыдештара, паремда. [/i]Я. Ялкайн.[/i] Орванче Кугубай остёр на язык, умеет и петь, знает и загадки тысячами, рассказывает сказки, доводит до слёз, расстроит, успокоит.

4. перен. язык; пленный, от которого можно получить нужные сведения

Йылмым кондаш привести языка;

йылмым кучаш захватить языка.

Кумшо кече «йылмым» конден она керт. [/i]М. Рыбаков.[/i] Третий день не можем привести «языка». «

Фронт наступленийлан ямдылалтеш, мыланна «йылме» кӱлеш», – мане полковник. [/i]К. Березин.[/i] «Фронт готовится к наступлению, нам нужен «язык», – сказал полковник.

5. в поз. опр. языковой, относящийся к языку

Йылме система языковая система;

йылме кыл языковое родство.

Ынде кӱчыкын йылме поянлык нерген. Вигак ойлаш перна: самырык-влакын йылмышт але нужнарак, лывырге огыл. [/i]М. Казаков.[/i] Теперь коротко о языковом богатстве. Следует сразу отметить: язык молодых ещё бедный, не выразительный.

Литературный произведенийым тергыме годым ме эн ончычак йылме йодышыш эҥертена. [/i]«Ончыко»[/i] При анализе литературного произведения мы коснёмся, прежде всего, языкового вопроса.

Идиоматические выражения:

– ыштыраш йылме